Monchosoft

Pierre Vidal.

Tant an ben dig del marques

Joglar truan e garbier,

Que tuit en son vertadier, 

Qu’ ieu non sai que m’ en disses; 

Mais pero sua es Valensa, 

On bos pretz nais e comensa, 

E i renovella valor, 

E ‘n fai dir vera lausor.

E si ‘l reis aragones

No m’ agues tout alegrier,

Ieu agra fin gaug entier

Ab domnas de Carcasses,

Don m’abelis e m’ ajensa 

Lor faitz e lor captenensa, 

E ‘lh cavalier e ‘lh comtor 

E ‘lh baron e ‘lh vasvassor.

Per so m’ a ‘N Lombart conques

Pois m’apellet car messier,

Tals c’anc non vist nulh arquier 

Tan dreg ni tan prim traisses, 

Que fier al cor ses faillensa, 

Ab un cairel de plasensa, 

Fabregat el foc d’ amor, 

Trempat ab dousa sabor.

E l’ ueill, e ‘l sil negr’ espes,

E ‘l nas, qu’ es en loc d’ arbrier, 

Veus l’ arc de qu’ aitals colps fier

Ab un esgart demanes;

Bon escutz no ‘l fai guirensa; 

E, pois a leis platz que m vensa, 

No m’ o tenh a desonor,

Si ‘ls fortz venson li forsor.

Tant es sos bels cors cortes,

E ‘l dig gai e plazentier, 

Qu’ el mon non a cavalier

Que vezer non la volgues,

Que fag e dig e parvensa

A de Monbel e d’ Argensa, 

E de Mon Rosier color,

E sa cambr’ es de valor.

Mil tan es doblatz sos bes 

Qu’ el comtes de l’ escaquier;

E ‘l sieu fis pretz vertadier

Non sofraing neguna res; 

Pois m’ autreyet ses bistensa, 

M’ a tengut lai en Proensa, 

Car sai sui e mais d’ onor,

E deu so m penre meillor.

E si mos fraires saubes,

Qui m rete per soudadier, 

No ‘l tengran bucias d’ assier

Que vezer non la vengues;

E trobera, ses faillensa, 

Dous frug d’ onrada semensa, 

E cort de valen seignor

Ab un avinen traichor.

___

Dieus en sia grazitz, 

Qu’el francs reys es garitz 

E sas e delechos!

Per qu’ ieu cobre chansos

Guayas e de guays sos,

De que m’ era giquitz

Corrossos e marritz;

Mas la soa salutz 

Nos a totz ereubutz, 

E tornat en joven 

Mon cor e mon talen.

Quar de bona razitz

Es bos arbres issitz,

E ‘l frug es cars e bos

E dous e saboros;

Et ieu torn amoros

Vas domnas, e chauzitz,

Tan qu’ enueia ‘ls maritz,

De que sui plus temsutz

Que fuecs ni fers agutz;

Quar d’ on me vuelh m’ en pren,

Qu’us no las mi defen.

Be m tanh qu’ ieu sia arditz, 

Que tals domna m’ es guitz 

Qu’es la genser qu’ anc fos; 

Qu’ab sas belhas faissos, 

Siei belh huelh amoros 

An mon cors envazitz, 

Per que mos esperitz 

Es ab lieys remazutz, 

D’on mi sen revengutz 

De tot lo marrimen 

Qu’ai agut lonjamen.

Jovens es mal bailitz, 

E pretz d’ onor trahitz 

Per colpa dels baros, 

Quar vezem los garsos 

Manens et orgulhos,

E ‘ls cortes escarnitz;

E domnas trichairitz, 

On totz bes es perdutz,

Renhan contra lurs drutz 

Trop deschauzidamen, 

Ab doble falhimen.

Ai! bels cors, gent bastitz, 

De totz bos aips complitz,

Dona, aissi m rent a vos,

Humils e volontos, 

E destreitz e cochos,

Si cum selh qu’ es feritz 

D’amor al cor, que m ditz

Que m renda a vos vencutz;

Doncs, si no m faitz ajutz,

Mort auretz chauzimen,

E mi don no us er gen.

Per flac rei apostitz 

Es bos regnes delitz,

Quan planh sas messios, 

E plora ‘ls autruis dos, 

E fug solatz dels pros.

E reis, pus viu aunitz,

Val mens que sebelhitz, 

Mas ieu sui car tengutz 

Dels melhors, et crezutz 

Per la corteza gen, 

Quar contr’ amor no men.

Per so m sui gent garnitz 

Contra ‘ls flacs acrupitz, 

Qu’ab mi n’ es Aragos

E Castel’ e Leos;

E ‘l valens reys N Anfos

A ‘ls castels establitz,

On pretz es gen servitz

Et honratz e volgutz; 

Per qu’ ieu dels abatutz, 

Flacs, avars, cor de ven,

Ai pauc de pessamen. 

Qu’assi, cum es arditz 

Leos plus que cabritz, 

Et ors que buous cornutz, 

E lops que bocx barbutz,

Ai ieu mais d’ ardimen

Que tuit li recrezen.

____

Lai on cobra sos dregz estatz, 

Que naicho las flors per los pratz,

E brotono bruelh e boscatge,

E son gai li auzel salvatge, 

E li albre vestit de nuo,

Ieu m’ estava a Castelnuo…

Era dos temps, clars e sere, 

Ses bruma e ces ven e ses nausa,

El temps que chanta l’ alausa,

Lai en pascor;

Ieu volgui vas mo senhor 

Anar, que te cort a Murel…

Parlan d’ En Folcuens e d’ En Gui,

Cal amet mai;

Ab tant, vecvos venir de lai

Un cavazier,

Bel e gran e fort e sobrier

E lonc e dreg e ben talhatz;

Dir vos ai a que ‘l conoscatz:

Totz que ‘l ve de lhui fa festa;

Qu’el peal a bloy sus en la testa,

E fon per la cara vermelhs,

Car tocat li ac lo solehs

Qu’ escapatz fo del clar mati;

Et anc nulhs hom que fos aqui 

Non vi plus gay ni menhs iros; 

Los huelhs ac vars i amoros,

E ‘l nas es bels e gen formatz,

E las dens foro, so sapchatz, 

Plus blancas que non es argens, 

La boca fresca e rizens;

Larc ac lo col, la gola blanca 

Plus que neus ni flors sus en branca, 

Amplas espallas e costatz,

E pels flancs fon gros e cairatz,

Lonc cors e delgatz per sentura, 

E fon larcs per la forcadura, 

Cambas e coichas de faisso;

El pe portet I sabato 

De safis, fag ab esmerauda, 

Del autre pe anet en caussa;

Et el anet vestit de flors,

Totas de diversas colors;

Mantel e blial de violas

Portet, e sobrecot de rozas, 

E caussas de vermelhas flors, 

Que negus hom non vi gensors; 

Et ac el cap una garlanda

De flor de gaug ab alamanda. 

E dirai vos del palafre

Cals fo, que non mentrai de re:

La coa ac negra e l’ una anca,

E l’ autra com avori blanca;

L’ espalla drecha ac biza,

E la senestra tota griza;

La cli e la testa vermelha, (1: (sic) Lisez cri.)

Et ac gruegua la una aurelha;

E per l’ al res el fo ferrans,

E no fon trop pauc ni trop grans.

De la cela, senes messonja,

Puesc vos dire cossi fos conja: 

Tug li arso foro de jaspe

E la sotzcela d’ un diaspe, 

E ‘l cuer fo d’ una serpentina 

Que valc tot l’ aver de Mecina. 

L’ us estruop fo de calssadoine, (2: (sic) Lisez estruep. Il est à remarquer que le copiste a mis partout l’ O en place de EU.)

E l’ autre fo de cassidoine. 

Lo fre ni ‘l peitral, ses doptansa, 

No poiria comprar lo rei de Fransa;

E que lhi valgues l’ emperaire!

Car tot lo tesaur del rei Daire 

Valo doas peiras que i so,

Et anc… d’ aital faisso

Non vi mais nulhs hom batejatz; 

Que l’ aver de trenta ciotatz 

Val lo carboncles qu’ es al fre, 

Que la nug escura, al sere, 

Viratz cum pel bel jorn d’ estiu. 

Anc cavasier plus agradiu 

No vitz, plus bel ni plus auzart. 

Et anet li de l’ autra part

Una dona mial tans plus bela (3: (sic) Lisez mil, de même que ci-après.)

Que glai ni flor, can renovela; 

Ni neu ab gel, can cai en branca, 

Non es de la mitat tant blanca

Cum la gola ni ‘ls pes ni ‘ls mas; 

E de la cara soi certas

Qu’es plus blanca e plus colrada

Que roza de mai brotonada;

Veus sa fina color.

E portet garlanda de flor

E us cabels que son lonc e saur, 

Que, per ma fe, sembleron d’ aur, 

Tant foron belh e resplandens. 

Huels amoros, gais e plazens 

Ac, e non cara estrunada, 

E fon graila e grassa e dalgada, 

E non portet vestir de sirgua, 

Ans portet be vestir de lhirgua,

Mantel e blial e gannacha,

E fo escaficha e be facha

Que dona que hom puesca trobar, 

Car anc Dios non formet sa par

De gran beutat e de cunhtia; 

E que voletz que plus vos dia? 

Qu’el fre e ‘l peitral e la cela 

Val mais que l’ aver de Castela

Ab los V regemes d’ Espanha!

El palafre fon de Bretanha;

E es plus vert que erba de prat, 

E fo vermelha la mitat,

E la cri e la coa saissa;

E per la cropa una faissa

Plus blanca que flor de lir, (1: (sic) Pour la rime; lisez lis.)

E valc dos tans, senes mentir,

Qu’el palafre del cavasier. 

Ab tant vecvos I escudier, 

E una donzela apres; 

E fo m veiaire que portes 

Un arc d’ alborn, bel per mezura,

E tres cairels a la sentura;

La us es resplendens d’ aur fi (2: (sic) Lisez lo us.)

E l’ autre d’ acier peitavi

Gent furbit e gent afilat,

El ters es de plum roilhat,

Ab una asta torta de boih, 

Ab que fier tot amador moih,

E amairitz cant vol trair.

De la donzela, ces mentir, 

No sai si c’es bruna ni blanca,

Qu’els cabels li van tro part l’ anca,

Si que cobron tota la cela, 

Qu’om non ve arsso ni sotzcela;

Davan li van tro al artelh,

E portet I blial vermelh;

Mas ieu no sai si c’es be facha

Que, cum si agues capa o gannacha,

La cobro per tot li cabelh.

Et anc no vitz plus bel parelh

Del donzel et de la donzela.

E que cuiatz que fasia ela?

Anet chantan I chan noel,

Si qu’en tindo li boi, e li auzel

E s’ en laissavo de chantar; 

E chantet gent, azaut e clar 

E dih: “Dona ses amador, (1: (sic) Lisez dis.)

E cavasier senes amor,

Deuria ‘n aze cavalguar,

Per tal qu’ om los pogues triar

De mest cels c’ amon leialmen;

E dona c’ ama per argen,

Ni sap son mercat al colgar,

Volgra l’ avengues ad anar

En camia desafiblada.” (2: (sic) Lisez camisa.)

Ab tant vecvos, per meg l’ estrada,

Venir la dona e ‘l cavasier…

E dissi: “Senher, Dios vos sal,

E vos gart d’ ira e de mal,

Vos e la dona e la companhia.”

Et el dih: “Dios vos benezia,

Peire .W., e us lais trobar

Dona que us am de cor leial,

Que tant lonc temps l’ avetz sercada.”

– “Senher, et ieu ja l’ ai trobada,

De cui soi ieu mial tant que mieus.” 

– “E vos podetz ben esser sieus, 

Peire .W., qu’ ela non es vostra.”

– “Senher, pel bel semblan que m mostra,

Me teni de lieis per paguatz.”

– “Aichi pais hom d’ amor los fatz,

Dih la dona, bels amics, fraire.”

– “Dona, e s’ ieu l’ am ses cor vaire,

No me pot be valer merces?” 

– “Amics, e merces, en que n’ es,

Que anc no caso en son repaire?” 

– “E i fo, dona, ges non a gaire, 

Que volc qu’ eu fos ses autre sieus.” 

– “A mal senhor laissa hom sos fieus, 

Amics,” so dih lo cavasiers.

“E qui no pot passar estiers,

Senher, per que los laissara?”

– “Peire .W., car servira

Cum hom forssatz, c’ als non pot faire.”

– “Senher, per l’ arma vostre paire,

Diguatz me don me conoissetz?

Mas tan soven me mentavetz,

Remanetz enuegh ab mi,

Car anc, per ma fe, non aigui 

Osde que tant m’ abelis.” 

– “Ni anc nulh tems home no vis 

Que ta be fos per tos tems vostre.”

– “Doncs estatz ab mi, qu’ eu soi vostre…”

S’a ditz la dona…

“Mas pres de fontaina e de pratz

Nos metetz, e pres de boscatge,

Car li castel nos so salvatge;

Mas nos partim dels Catalas,

Que menhs n’ i trobam de vilas

Que de gens de l’ encontrada.”

– “Dona, en bela albergada

Estaretz, e luenh de castel,

En I verdier, claus de rauzel, 

Estaretz sotz I bel laurier, 

On cor fontaina, sul gravier,

Fresca, freia, clara e genta.”

– “Aital fontaina m’ atalenta.” 

Dih la dona…

Qu’el prat fo de noelas flors,

Et a n’ i de manhtas colors,

E manhs auzels, per lo boscatge,

Que chantavo en lor lengatge 

Pel jorn clar e pel tems noel;

Et anc no i calc borc ni castel

Per gent adobar de manjar

De tot aquo qu’ om poc trobar 

De domesge e de salvatge.

Ab tant vai tendre sus l’ erbatge

La donzela I trap de colors

On ac auzels, bestias e flors,

Totas de fin aur emeratz; 

E ‘l traps fo ricamens obratz,

Que negus hom non vi son par;

Mial cavasiers i pogro estar,

Que l’ us l’ autre no toquesso; 

Et es semblan que no ‘l portesso 

Detz cavals ab una carreta;

Et en que us pessatz qu’ ela ‘l meta,

La donzela, cant es plegatz?

Ins en la borssa, so sapchatz . 

En menor loc d’ una garlanda.

E ‘l traps fo d’ una salamanda, 

D’una serpent que naih en foc;

E, qui no fo en aquel loc,

No vi anc trap d’ aquela guiza;

Et a i mantha polpra biza, 

E manhs almatras per jazer;

E, qui vo’ ‘n volria dir lo ver, (1: (sic) Pour vos en.)

Auria i trop que comptar;

Per que laissem lo trap estar,

E parlem mai del cavasier:

Azaut e gai e plazentier

Lo troba hom qui ‘l vai vezer,

Et el fe m denan si cezer,

Can nos fom levatz de manjar, 

Que m volc dir qui es e comtar.

“Peire .W., ses contrastar,

Sapchatz qu’ ieu soi lo Dio d’ amor,

E la dona vestida ab flor

Es Merces senes tota falha,

E la donzela ses barralha 

Es Vergonia, so sapchatz,

E l’ escudier es Leutatz,

Cel que porta l’ arc del alborn;

E tenguatz lo be per adorn 

Que no s peca cant vol ferir.”

– “Senher, si vos o auzes dir,

Enqueras volgra saber mai.”

– “Et ieu, fetz cel, vos o dirai;

Demandatz totz cant vos plaira.”

– “Senher, digatz me doncs, si ja 

Me valra Merces ab lieis cui am?

Car ieu meteis culhi lo ram

Ab que m feri, si Dios me sal.

E digatz me, si no us sap mal, 

D’ Amor d’ on nais ni de que viu?

Que plus art que no fai caliu,

Cossi s’ abranda ni c’ escan?

Ni cossi s pren ab bel semblan?

Ni cossi fai velhar durmen?

Ni cossi ses parlar conten?

Ni com pot ardre en la mar?

Ni ins en foc cum pot negar?

Ni senes lhiam cossi lhia? 

Ni cum, ses nafra, nafratz sia? 

E diguatz me si nais ses paire

Ni s pot engendrar ses maire?

Ni cossi s noirih de primier?

Que plus creis que nulh aversier; 

E cant ela es creguda e auta,

En aquel tems que a lies azauta,

Fa s plus prima que fial d’ iranha;

E pois, enans que de tot franha,

Fa s mager que denant non era;

E diguas me cossi c’ esmera 

Que saber o vuelh, s’ o us platz?

E de vostre arquier, En Leutatz,

Per cal dreg lansa son cairel, 

Ni ‘l colp que fier per qu’ es tan bel

Que ja ‘l nafrat non vol guerir?

Enquer vuelh saber i ausir 

De Merce e de Leutatz

E de Vergonia qu’ enmenatz,

Per que los gitatz d’ esta terra?

Qu’en aissi cum la clau enserra

Cant es uberta la morralha, 

Es de pretz vergonia e vitalha,

Qu’om ses vergonia re non a; 

E per so portatz no’ ‘nh de sa (1: (sic) Pour nos en.)

Lo gra, e laissatz nos la palha.

E cel cui fin’ amor asalha

Cum poira viore ses merce?

Sapchatz que ges non esta be,

Car aissi nos raubatz del tot; 

E vuelh saber mot cada mot, 

Senher, e no us deu pesar, 

Per cal forfag deu mescabar 

Dona del tot son cavasier; 

Et atressi del cavasier, 

De sa dona, per que la pert; 

Ni cals es lo forfag, per cert, 

Per que la deu desamparar;

Qu’en auzir qu’ el rei navar

Avia sa dona gequida;

Manh tornei e manhta envaida

E manh assaut e manh sembel

E manhta tor e manh castel 

Eron per s’ amor envait,

E fag manh do e manh covit

Cant el era per lies joios, 

Cointes e gais i amoros 

E cantaires e vesiatz;

Mas eras canta de pechatz, 

So ausi comtar, l’autr’ier, 

Ad I seus cortes escudier,

Que de Navarra va en Fransa.

Dios prec que ‘lh reda sa conhtansa 

Al rei, si o pot far per razo,

E qu’ ela lo forfag li perdo, 

E que jamai no ‘lh sia truanda.

Ar tornem en nostra demanda, 

Car trop nos poiriam tarzar,

Senher, e vuelh vos demandar

D’ En Amfos, que es rei de Castela,

On pretz e valors renoela, 

Que a fag de lui capdel e paire

Et el de mi lo seu amaire.

Siei fag son gran en larguetat,

Et anc no i fo escassetat 

En sa cort, ni anc no i poc intrar. 

Fons es de conduh e de dar

E de valor e de proessa;

E doncs mas el tant gen s’ adressa,

Ni en valor a messa sa ponha,

Co ‘lh tolletz Merce ni Vergonha 

Ni ‘n menatz ab vos Leutat?”

– “Tot autre home tengra per fat,

Peire .W., de la demanda; 

Mas ieu, car Merces m’ o comanda,

Vos en dirai la veritat, 

E, car vos o ai autreiat,

Dirai vos o cum que m’ en prenda:

Vostra dona, ab longa atenda,

Pot esser que us aura merce,

Ab sol que no us camges en re… 

Ni en siatz volvens ni camjaire. 

D’amor, don vos faitz domneiaire… 

La flama e ‘l fuec e ‘l recaliu

Naih dins lo cor, so sapiatz,

E fai la noirir voluntatz, 

E engenra lo pessamens

Que cor mial tans que no fai vens;

E viu de gaug e d’ alegrier, 

Et ab gai plazer plasentier

Ela s’ abranda, e s’ escan

Per fals conte d’ ome truan,

Cui Dios gar de bon’ aventura!

Pero l’ amors creis e melhura, 

Can lo lausengier es proatz.

Enqueras aug que demandatz

D’ Amor si pot naisser ses paire?

Ela oc, e ces sor e ces fraire; 

Car creih e monta per vezer,

Mas desasaut e desplazer

E lauzengier la fan baissar,

Mas cant azaut s’ i pot mesclar

Ni plazer que son companho,

Fan la creicher de tal rando

Mial tans que davan non era… 

E de nostre arquier, En Leutat, 

Cossi fier del arc del alborn?

Ab lo plom fier lo fals e ‘l morn;

E ja negus non vol guerir,

Qu’ el cairel intra ab sospir

Per meg los huels e per l’ aurelha.

Era veiatz gran meravilha

Qu’en un colp fa de dos cors us.

Pero ja no s pesse negus

Qu’en sia feritz, ni neguna

Dinnada d’ amor ni dejuna, 

Si no es leials ses tot engan; 

Per qu’en pregui d’ aissi enan

Que s’ en gart En Peire de Moncada,

E ‘N Dor de Barasc, si lh’ agrada,

E prec n’ En Foih e ‘N Olivier;

Car tug quatre son corratier 

De donas, e no m’ es azaut,

Car contrafan Ramon Guiraut

Que solia cavals revendre;

Car drutz, can vol donar ni vendre,

Sa dona ‘l tenc per corratier.

E laih los que no m’ an mestier, (1: (sic) Lisez lais)

Mas cascus an’ a sa fe. 

E dirai vos cossi s cove

De cavasier, per cal offensa

Laih sa dona, que penedensa

No i deu trobar ni merce, 

Si autre cavalier colgua ab se 

Depois que lhui i aura colguat;

Car no pot esser restaurat

A dona, can fai falhimen;

Car en aissi cum es plus gen

A dona, can fai benestar,

Lh’ es plus lag, cant fai malestar,

Que nulha autrui res qu’ el mon sia;

Car dona es cap de cortesia;

E tota gen deu la ondrar,

Ab que s gar de far malestar,

C’om d’ avol fag no la reprenda.”