Monchosoft

(A) Todas las palabras que se hallan
marcadas en cursiva están borradas en el documento que copiamos,
pero se han llenado estas lagunas comprobando este con otros
traslados y en parte con lo que del mismo se halla impreso en las
Costumbres de Tortosa: (Edición de la misma ciudad año 1539)
asimismo, los claros que se encuentran puntuados indican que ha sido
imposible leerse las palabras que los debieran ocupar.

Hoc
est translatum scertum et fideliter translatatum VII idus marcii anno
ab Incarnatione Domini … (A) Adhonorem Dei omnipotentis Patris et
filii et Spiritus Sancti. Ego Raimundus Berengarii gratia Dei
comes Barchinone princeps Aragonum atque Illerde
et Tortose marchio. Dono vobis omnibus habitantibus
cunctisque successoribus vestris in perpetuum in civitate Tortose
domos et casales ortos et ortales campos et vineas cultos et heremos
cum omnibus eorum pertinentiis in hereditate propria libera francha
et ingenua sicut unicuique dabo per donationes meas et cartas quas
facturus sum vobis. Dono etiam vobis montes et planos et boschos et
ligneamina ad omnes vestros usus proprios tam domorum quam navium.
Dono etiam vobis prata et pascuas et venationes et habeatis hec omnia
vos et omnes successores vestri post vos libere et ingenue cum
omnibus ingresibus et egresibus sicut habentur et continentur per
terram de Colle Balagarii usque ad Uldichona et sicut
pervadit de Roca Folletera usque ad mare. Damus iterum
vobis omnes aquas dulces et mare ad piscandum et
navigandum exceptis stagnis et salinis in quibus
retineo solam meam novenam. Dono insuper omnibus vobis quod
non donetis ammodo in Tortosam
leudam neque portaticum neque passaticum et quod non faciam
vobis nec successoribus vestris aliquam fortiam vel districtum in
personis vestris vel in possessionibus mobilibus aut immobilibus
neque per me neque per personas mihi subditas nisi quod sola justicia
mihi dictaverit quam justitiam tenebitis observabitis secundum mores
bonos et consuetudines quas subterius vobis dedi et scribi feci.
Omnia quoque suprascripta vobis integriter dono et firmiter laudo
simul cum ipsis stagnis et salinariis in quibus solam
meam retineo novenam. Primo siquidem modus Tortose
civitatis hic est: Quiccumque alicui extiterit debitor et ad terminum
noluerit eum paccare postquam exactor querimoniam suam super hoc
curie exposuerit causam suam debitor integre ei restituat et
postmodum quantum constaverit quinta pars illius debiti quod redderit
tantum de propio suo idem debitor curie reddat. Pignera vero coram
testibus accipiantur
ad terminum: que si tunc redempta non
fuerint conserventur inde post terminum X dierum: que si tunc
redempta non fuerint sit deinceps licitum eis qui tenuerint ea
vendere vel impignorare sine alicujus contrarietatis obstaculo. Si
quis etiam minando vel irascendo contra alium cultellum vel
ensem vel lanzeam traxerit LX solidos curie donet aut
manum desteram perdat. Qui autem perdiderit latronem
in latrocinio tenat eum donec sua recuperet et postea illum ad
justitiam curie reddat: et si quis miles alicui homini vel femine
Tortose fuerit dator vel debitor per se vel per alium et
statuto termino noluerit reddere quod debuerit postquam exactor semel
fuerit de eo fatigatus ad curiam pigneret dictum suum datorem del
debitorem de cavallo suo aut de mulo aut de quibuslibet
rebus suis quas cum eo vel sine eo invenire potuerit. El ipse
dator vel debitor pignus ei non deffendat neque contendat. Et si quis
apellaverit alterum cucurbitum hoc est Cuguz aut renegatum ant
bandatorem et eadem ora percuserit eum ille cui hoc verbum protulerit
nulla de eis vindicta vel justitia requiratur. Contentiones vero et
alia malefacta que fuerint infra habitatores Tortose sit licitum
probis hominibus aptare et pacificare ad invicem si voluerint
antequam curie manifestentur vel ad sacramentum deveniant. De
injuriis et malefactis que facte fuerint postquam clamor fuerit
factus ad curiam firment in directum per judicium curie et proborum
hominum Tortose. Pro inventione vero fugitivi sarraceni qui
inventus sit de Tarrachona usque ad Hiberum flumen
unus morabatinus accipiatur. Et de Ibero usque ad
Uldicona duos. Supradicta omnia vobis dono franchamente
et libera et sine vestro engano modo prescripto ut ea potenter
et firmiter teneatis et habeatis ac jure perpetuo possideatis salva
in omnibus mea fidelitate et meis directis et amodo ero vobis bonus
senior et bonus dominus et amabo semper atque honorabo et deffensabo
personas vestras et omnia vestra ubicumque per me vel per meos posse
habuero sicut meos proprios et mihi karissimos. Addo iterum
vobis quod per clamorem aut per ullum repte quod vobis facerem non
faciatis mecum bataiam neque cum ullo seniore aut
bajulo de Tortosa. Propter hec omnia dona superius
comprehensa nos omnes
habitatores Tortose convenimus vobis domino nostro
Raimundo comiti suprascripto ut simus vobis fideles in
omnibus. Facta ista carta II kalendas decembris die festo
Sancti Andree anno dominice incarnationis MCXLIX. –
Sig+num Raimundi comes. Sig+num Bernardi Tarrachonensis
archiepiscopi. Sig+num G. Barchinonensi episcopi. Sig+num Guillelmi
Raimundi. – Sig+num Petri Bertrandi. Sig+num Petri Sanctiminati.
Sig+num B. de Belloloco. Sig+num Poncii de Cervera. Sig+num G. de
Copons bajuli comitis. – Sig+num Poncii qui hoc
scripsit die annoque proscripto. – Petrus de Almenar presbiter
pro teste subscribo et signum meum facio. Sig+num Dominici abbatis
subscribentis pro teste. Dominicus Miralleç diachonus hoc
translatum fecit atque translatavit et hoc sig+num fecit.

Remembrança sia al Comanador de Tortosa que sis
fahia composicio entrel Temple els homens de Tortosa el
Temple los fahia gracia que usasen dalgunas costumes
entrels que nulla costuma que sia contra dret no puxen
usar contra la senyoria. – Es escrit en la carta del compte
de Barcelona de les costumes quel dona als ciutadans de
Tortosa que tot hom qui amenasan hoirosament traura coltell
ho espasa ho lança contra altre pac a la cort LX sous
ho perda lo puyn dret. Ara husen los dits
ciutadans de Tortosa de poc de temps ança que quant los
senyors demanen LX sous per coltell tret et provat be tot lur
enteniment e audes II scentencies que pagar deu los
LX sous posas defensio quen defeniment de son cors lo
trac et …. testimonis en oltramar o la on se vel. E
aquesta costuma an feta de III anys ho de
IIII ança. – Remembrança sia al Comanador que quan sera
devant lo senyor rey que acatte manament que
aquel leyn en que el apart puxa anar a Tuniç.

– Utitur in civitate Tortose quod nullus absque acusatore
legitimo qui se ad penam Talionis subscribatis puniatur per
hoc tam in occultis quam in notoriis criminibus seu maleficiis sine
aliqua excepcione et in crimine adulterii manifesti. Item utitur quod
licet crimina et maleficia fuerint manifeste comissa non possit inde
fieri inquisicio et sic dicta maleficia remanent impunita. Item
utitur quod si pater acusare voluerit interfectorem filii sui quod
hoc se ad penam talionis sub …. Item utitur quod tam in criminali
causa quam civili non subjiciatur quis questionibus licet alias
veritas pacti apareat non …. precedant mendacia. Item utitur quod
si aliquis in causa criminali condempnetur non auditur apellans immo
incontineti mandatur sententia executioni sed in causa non tantum a
deffinitiva sed indiferenter ab omni interlecutoria apellatur exepta
lite con …. Item utitur quod si aliquis velit agere contra alium
personali vel reali accione ad interrogationem partis adverse hanc
eligere an agat cum carta vel sine carta et siquidem dirat quod sine
carta postea non poterit producere per se vel per alium aliquam
cartam seu scripturam siquidem dicat se velle agere cum carta nunquam
audietur nec respondebit ei adversarius quousque produxerit dictam
cartam. Item utitur quod post caucionem deparendo juri prestitam reus
non tenetur venire ad judicem per VIl vel VIII dies continue
numeratos licet citetur per judicem et si non citetur infra illos VII
vel VIII dies predictam caucionem interpositam non procedetur contra
eum non premissa trina citatione que habet continere VII vel VIII
dies ex eo quod tribus diebus in abdomada tantum redditur jus et ad
illas et in illis diebus debet fieri citatio per judicem et hoc tam
in arduis quam mediocribus minimisque causis excepta causa
alimentorum mercenariorum unius diei vel duorum ne cotidianis
alimentis fraudetur et hoc servatur tam in omnibus hominibus
civitatis quam alterius jurisdictionis. Item utitur quod licet contra
non juratur de calupnia immo si reus negaverit inducuntur
probationes actori et si reus opposuerit aliquam excepcionem
quam actor negaverit judicetur reo excipienti probationes et
si dicit reus non habere in prontu testes cum sint ultramare
vel aliis longinquis partibus dabuntur ei inducie legales licet
adversarius se oponat dicendo quod per difugium vel malitiam hujus
dilationes petantur et hoc utitur nullo prestito juramento quod
maliciose hujus dilationis non petat. Item utitur quod si contentio
fuerit inter partes de processu cause eredatur simplici assertioni
judicantis et vicarii nulla inde ostensa scriptura cum de usu non
scribantur nec conficiantur acta in causis nisi cum libelus et licet
contra et producciones testium in causa. Item utitur quod testes non
compelluntur testificari nisi sit causa criminalis et promiserit se
testificaturam vel inveniatur in instrumenta subi … Item utitur
quod sentencie proferuntur sine scriptis vel si jure aliqua eam velit
habere scriptam post latam sententiam judex qui tulit eam faciet
notario scribere et subsignare vicario et postea ipsa subscribet et
hoc faciet post unum vel duos dies et plus provi …. voluerit et sic
sententiam scriptam habeat litigator. Item utitur quod tam principali
causa quam apellationis nulla fit condempnatio expensarum in aliquo
casu licet constet de calumnia subcumbentis. Item utitur quod nullus
christianus admititur contra judeum in testem
quacumque accione contra judeum agatur tam reali quam
personali. Item utitur quod administratores tutelarum et curarum
comituntur nullo a tutore vel curatore prestito juramento. Item
utitur quod si alteratio fuerit inter partes de consuetudine
videlicet quod una pars asserat consuetudinem quam per se inducit et
altera pars dicat non esse consuetudinem cum non constet esse factam
ab hiis qui potestatem habent concedendi et propter hoc sit indicta
probatio consuetudinem asserenti utitur quod probi homines nullo
prestito juramento de veritate dicenda conferunt ad invicem et si
viderint per simplicem verbum aliquorum sui ipsorum quod illud quod
per consuetudinem alegatur fuerit inter eos
judicatum et tali
modo probtla consuetudo quod utatur non distincto bene vel male
fuerit judicatum habeatur per probata tamquam consuetudo facta de
consensu eorum qui habent concedendi consuetudinem potestatem et ac
si esset rationabilis et legitima prescriptam. Item utitur quod nisi
tribus diebus in ebdomada usque ad horam tertie non redditur jus
videlicet die lune die mercurii die sabati et si
contingat aliquam illarum dierum propter festum vel aliquam causam
fuerit feriatam in sequenti die non feriata non
redditur jus in locum illius diei in qua feriam contingit cum
deberet jus singulis diebus non feriatis jus reddi. Item utitur quod
si qua causa vel negotium dicitur per aliquam Dertusse
consuetudinem esse diversa per sententiam primam quod
postmodum ille quem lata fuerit sententia non auditur apellans. Item
utitur quod oficium judicis quod loco actionis ponitur non habet
locum in dertusani quocumque casu judicis oficium intentetur
de jure nisi in tribus casibus videlicet in dandis tutoribus et
curatoribus et reparationem instrumentorum amissorum restituere ….
ista regula indistincte quod sine accione nemo experitur sed si
competat sibi judicis oficium non poterit cum intentare maxime si non
petat aliquid sibi dari vel fieri ab adverso sed a solo judice. Item
utitur quod si aliquis fuerit captus pro aliquo maleficio ….
interrogatur extra judicium et siquid aliquid fuerit confesus sibi
providitatur licet deficiat acusator et non audit penitus de dicta
confesione. Item utitur quod si in aliquo contractu habito in
scriptis vel sine scriptis in quo caveatur ad certum
tempus pecuniam solvi vel aliquid fieri et nisi factura fuerit quod
promititur dapnum interesse refici et emendari stipulanti non
reficitur nec in aliquo emendatur. Item quod testamenta confecta cura
tabellione et unico teste valeant. Item utitur quod oficium judicis
in nullo casu intenlatur nisi in reparatione instrumentorum amissorum
et restitutione minorum petendis tutoribus et curatoribus ipsis
minoribus. Item utitur quod actor non tenetur scribere petitionem
suam seu concipere libellum quousque reus firmaverit jus et post
cautionem juris poterit actor scribere pro ut sibi melius videbitur
expedire. – Homines dertusenses habito inter se consilio
generale unanimiter statuerunt quod nullus ipsorum iret ad balnea
Templi ad balneandum et si quis iret ad balneum
Templi et non iret ad balneum P. Jordani quod ipse
P. Jordani ipso de conquereretur tamquam de eo qui venit contra
comunem civitatis propter quod videtur articulus contra dominium
factus hujus statutio contrafacta ítem jam dicti cives
dertusenses quandam plateam que quidem est dominorum
Dertuse fratribus Templi indebite concedebant ponentes
ibidem flequarias suas cum pane ad vendendum et
ejicientes illas quas faciebat in dicta platea residere in
prejudicium Templi non modicum et comptemtum minabeatur et
enim prefati cives quod si quis fratrum vel aliquis ipsorum tangeret
flequarias suas seu panem earundem medietate interficeretur ab ipsis.
ltem cum judicia sint hominum civitatis deberet judices constituere
qui secundum jura sciret judicare unde quia non faciunt super hoc
impetretur litera a domino papa et judex Cesarauguste
episcopus. Item injurantur iidem cives sibi et potius Templo
de possessionibus quas vendiderunt nec dederunt seu aliquo modo
alienaverunt nec commutaverunt in posse clericorum dertusensium
et personarum religiosarum quia ipsas posessiones eiciunt de Templi
jurisdiccione et de sui ipsorum convicinitate. Item jamdicti cives
non deberent servare nec aliquatenus pati guidagium R. de
Montechateno cum ipse guidat banditos homicidas et malefactores
cum ipsi non sint homines predicti R. sed tantummodo Templi
nec teneatur dicto R. nisi sicut castellano vel feudatario.
Item cum frater Dalmacius de Fenollare comendator
Dertusensis quemdam libellum qui sequitur obtulit coram civibus
memoratis in curia Dertusensi dixerunt se non teneri
eidem respondere cujus quidem libeli tenor tale est. Proponit
conquerendo frater Dalmacius de Fenollare contra P.
Nicolau Jacobum Pertuigium S. Tener Berengarium filium S.
Tener contra filium den Gassul et contra filium Tome
Dardanos contra burdum den Cambrils burdum
den Benivey burdum den B. de na Alax et
contra duos filios legitimos dicti B. et contra Jacobum
scriptorem filium S. Tener et contra tres filios den B. den
Steve et contra filium minorem Nicolaii Fariner et
contra filium Rubei Bassier et contra A. Qucio et
fratrem suum et contra B. filium Stephani Tener et contra
filium majorem D. Leuder et contra Ros nepotem
de Na Alax dicens quod predicti convocati manu armata
gladiis lapidibus et penatis venerunt ad domum den
Cuera ad hoc ut verbararent vel pulsarent vulnerarent vel
occiderent … de Sado et fratrem suum dictam domum fregerunt
expoliaverunt et expugnaverunt frangendo januas et tabulas
dicte domus et in eam perteratos lapides projiciendo unde cum
ex hoc inciderint in crimen legis Julie de vi
publica petit eos condemnari pena predicte legis que est ut
deportentur et amitant omnia bona sua vel saltim quod
puniantur paccare arbitrio judicantis. Item quod si fortasis
composicio esset inter Templum et homines Dertuse quod
magister petat ab eis homagium et accipiat ob hoc ut
nullum cognoscant alium dominum et si contradixerint nulla inde fiat
composicio. Item cum cives predicti sint naturales homines Templi
et fecerint homagium Templo nullum debent cognoscere dominum
preter Templum et cum a Deo faciunt homagium R. de
Montechateno faciunt illud in prejudicium Templi et
contemtum. + Item si alicui mercatores mitent vel
extraant aliquas mercaderies de civitate Dertuse
de quibus leudam debent percipere domini Dertusenses
veniet aliquis cives Dertusensis et secrete erit locutus cum
extraneo mercatore dicens quod si dictus mercator
eidem aliquod servitium duxerit faciendum illc homo Dertuse
faciet ipsas mercaderias suas et ita domini Dertuse
amitunt leudam suam. Et cum domini vel ipsorum bajuli
dicunt eis civibus quod jurent quod dicte mercaderie sint sue
nolunt jurare et ita domini amitunt jus suum dicentes non esse
consuetudinem Dertuse quod jurent.
+ Item facient dicti
cives consorcium cum mercatoribus et hominibus alienis
et ement et vendent multa absconsi de quibus Templum deberet
percipere leudam et non facit et cum ipsi domini Dertuse
inquirunt ipsos de veritate dicenda dicant quod totum suum est et
cuando iidem domini dicunt eis quod jurent nolunt jurare et
ita dominium amitit jus suum. + Item jamdicti cives deberent dare
domino Dertusensi quarentenum de omni fusta quam
deferant de Portu et nolunt dare de mellize nec de
ligno quod habeat a XX palmis ultra. Et ita amitit
dominium jus suum et asserunt non esse consuetudinem Dertuse
quod dent et debent dare secundum sententiam quam tulit episcopus
illerdensis. Item si dicti cives voluerint facere aliquod
statutum vel aliquod bannum ponere in civitate petent a
comendatore quod illud eis concedat et si comendator concedet eis
quod faciant si videatur bonum R. de Montechateno ipsi facient
sin autem non facient et dimitent mandatum Templi et facient
mandatum R. de Montechateno tamquam si esset dominus ipsorum
proprie et ita non cognoscunt dominium Templi ut deberent et
facient plura hii similia et faciunt pro dicto R. qui est castlanus
ac si esset dominus eorundem. Hoc est translatum fideliter factum sub
anno Domini MCCXLVII de quodam instrumento in quo sicut
habetur. In Cristi nomine pateat universis quod cum questio
verteretur inter fratrem R. de Serra magistrum
et alios fratres domus militie Templi et nobilem
Guillelm de Montechateno ex una parte et universitatem
hominum Dertusensium ex altera super variis et diversis
articulis hinc inde propositis et specialiter super tribus articulis
quos domini Dertusenses ad jurisdictionem ipsorum
pertinere dicebant. Tandem post multam et variam altercationem pro
bono pacis et composicionis et ut omnes in perpetuum super premisis
inter eos disensionis materia sopiretur compromiserunt stare arbitrio
et voluntati mei R. Dei gratia lllerdensis episcopi in
hunc modum. Sit notum cunctis quod questio vertebatur inter fratrem
G. de Cardona preceptorem Gardenii tenentem
locum quantum ad hanc causam fratris R. de Serra magistri militie
Templi et fratrem P. Eximuz comendatorem Monssonis et
fratrem Rostani comendatorem Ozce et fratrem R.
de Barra et alios fratres templarios et nobilem virum G. de
Montechateno Dominos dertusensium agentes ex una
parte et homines dertusenses et B. Gerberti. R. de Podio. P.
Jorda. J. de Alfocea. R. de Nomine Dei. Tomam Garidelli, R. Garidel.
P. de Balaguer magistrum. B. de Monte Pao. J. Carbonell. J. Vitale.
B. Correger. Jo. de Moza. G. Dapiera. Rombal. B. Calza. R. Raimundi.
A. Oliver. G. de Mateo. B. Azco. G. Burges. J. de Cardona. D. A. de
Penedes. Tomas Correger pro se et universitate
dertusense defendentes et partim agentes ex altera. Petebant
siquidem predicti domini dertusenses quod homines
dertusenses firmarent directum in posse suo de omnibus causis
quas contra eos haberent et quod firmarent eis directum in ZutaDertusense et quod reciperent judicem ipsorum dominorum tam
universitatis quam singulorum tam criminalibus quam civilibus quas
Domini haberent contra dictos homines dertusenses et tam
ratione personarum ipsorum dominorum quam fratrum suorum et familie
suc et ratione militum G. de Montechateno et familie sue.
Petebant etiam dicti domini ab eisdem hominibus taschas
barchas balnea et quintam decem dierum et trium et quod
cognoscerent de mensuris civitatis utrum sint recte vel non et quod
preco civitatis preconizetur per civitatem nomine ipsorum dominorum.
Petebant etiam injurias et expensas in causa factas et dampna data:
homines vero dertusenses a predictis dominis ex
adverso petebant quarentenum unum morabetinum
captivorum et tertium denariorum panis
flequeriarum et toltam rationem leudarum. Tandem post
multas contentiones rixas et placita pro bono pacis et amicabilis
compositionis partes super omnibus supra hinc inde petitis et super
omnibus aliis generaliter et specialiter pro altera partium
predictarum adversus alteram posset movere + usque ad presentem diem
tamquam hic singulariter scriptis et positis sub pena duorum
milium morabetinorum. In venerabilem patrem R. Dei gratia
illerdensem episcopum unanimiter compromiserunt
promitentes sub comisione dicte pene quod quidquid ipse jure laude
vel consilio diceret vel statueret super premisis observaretur
inviolabiliter ab eisdem quam siquidem supradictam penam pars non
adquiescens arbitrio voluntati sive dicto domini episcopi eidem
solvere teneretur quam ipse episcopus vel retineret sibi si
vellet vel daret parti acquiescenti secundum propriam voluntatem suam
pro qua siquidem pena solvenda sicut supradictum est fuerunt
fidejussores ex parte templariorum et G. de Montechateno
nobilis viri R. Berengarii Dager. P. de Montecatano.
Jacobus de Cerveria. Gauzerandus de Pinos et G. de Samata
cives illerdenses. Pro parte vero hominum de
Turtusa fuerunt fidejussores de predicta pena solvenda P.
Sancii et Thomas de Sancto Clemente cives
illerdenses. Item tam partes quam fidejussores omnes in simul
et in solidum promisserunt tradere et tornare pignora duorum
milium morabatinorum in posse domini episcopi
ad mandatum et cognitionem ipsius quandocumque et quotienscumque ab
eo fuerint requisiti. Renuntiantes tam partes quam fidejussores omni
juris auxilio canonico et civili et consuetudini dertusensi et
omnibus juribus et usaticis et consuetudinibus eis
competentibus vel competituris aliqua ratione. Quod est actum V idus
aprilis anno Domini MCCXL primo. Hujus rei testes sunt R. de
Spelunca cononicus illerdensis. G. de Solario miles. R.
Petri. R. Roci. Arnaldus de Valseguer. P. de Podio viridi. Hugo de
Plomato. Aimerici de Rabastens. – Dominicus de Binefar
notarius domini Illerdensis episcopi. R. mandato
partium supradictarum hoc compromissum scripsit et signum suum fecit.

Partibus igitur in nostra presentia constitutis productis a parte
universitatis dertusensis quibusdam instrumentis et
aliis documentis tam scripture ac rationabilis consuetudinis ut
dicebant quam aliis quibus firmiter asserebant tam ex donationibus
principum pro ut in eisdem instrumentis contineri videbatur
intentionem suam et defensionem in omnibus esse fundatam quam et
aliis. Inspectis etiam rationibus et allegationibus et aliis
documentis quibus pars magistri et fratrum et dicti G. de
Montechateno suam intentionem fundatam. Similiter asserebant super
universis et singulis hinc inde petilis tam de jure quam de facto
diligenter examinato negotio post plenam partium renuntiationem de
earundem voluntate et expresso concenssu super premisis duximus
arbitrandum ac nostram voluntatem super eisdem articulis declarandam
quod quidem arbitrium fuit a partibus incontinenti amologatum seu
confirmatum expresse ut super universis et singulis capitulis
inferius anotatis ratum et inconvulsum inviolabiliter habeatur. Quod
etiam arbitrium super eisdem capitulis nos proferendum diximus sub
pena duorum milium aureorum superius comprehensa que soluta
nichilominus remaneat compromisum. Et hoc idem voluntas partium
confirmavit. In + primis siquidem arbitrando pronuntiamus quod
homines dertusenses tam universi quam singuli magistro et
fratribus comendatoribus qui pro eo fuerint in Dertusa pro
tempore constitutis et Guillelmo de Montechateno vel eorum
vicario nomine ipsorum ot omnibus successoribus eorum in perpetuum
firment directum in Çuta vel civitate Dertusense ubi
magis ipsi domini voluerint quandocumque et quotienscumque ab ipsis
velint recipere firmamentum videlicet de omnibus querimoniis et
demandis criminalibus sive de crimine civiliter intentandis quas ipsi
domini contra universos et singulos de universitate dertusense
sive ipsi magistri et fratres comendatores
dertusenses pro personis propriis sive magister vel comendator
pro fratribus sive G. de Montechateno pro persona
propria sive pro militibus suis aut pro filiis militum qui sint filii
militum et dominarum sive pro scutiferis tam templariorum quam
G. de Montechateno quos assidue duxerint equitando sive pro donatis
eorundem templariorum in eorum mensa assidue comedentibus ac
fratrum pannis utentibus ad
vestitum sive pro morte aut gravi vulnere familie sue tam ipsi
magistri et fratres comendatores vel aliqui tenentes locum eorum quam
G. de Montechateno contra universos vel singulos dertusenses
sive criminaliter sive civiliter duxerint proponendas. Ab hujusmodi
autem dicte familie excipimus trotarios de quorum morte
arbitrando dicimus quod fiat sicut de reliqua familia. De vulnere
autem si fuerint vulnerati vel alia quacumque injuria afecti firment
directum in curia civitatis inferius et ibi placitum agitetur. Item
firment eis directum in eodem loco scilicet Zute sive de
leudis sive de emparamentis factis ratione leudarum.
Que quidem emparamenta homines dertusenses fregerint
sive de redditibus ad ipsos
dominos inmediate pertinentibus
vellint contra universos vel singulos proponere questionem. De
omnibus aliis questionibus civiliter intentandis ab ipsis dominis vel
eorum vicariis firment directum homines Dertusenses in
posse curie Dertusensis non in Zuta sed in
civitate inferius sicut est actenus consuetum et ibidem placitum
agitetur sub examine curie civitatis. Super questionibus de quibus
firmabitur directum in Zuta ut dictum est agitetur placitum
infra primos barbachane Çute dertusense infra
primam portam et juxta eandem cum de civitate venitur ad Çutam
sub examine judicis quem domini dertusenses constituerint in
eisdem. Qui quidem judex a dominis Dertuse super questionibus
constitutos justo recto ac fideli judicio primo secundum usaticos
Barchinone postmodum secundum rationabiles consuetudines
civitatis Dertusensis vel alias sicut consuetum est
actenus dirimat inter ipsos cives et dominos dertusenses per
dictas criminales sive cum de crimine civililer agitur questiones.
Item arbitrando dicimus quod homines dertusenses habeant
barchas pasagii cum passagio franquas et
liberas quod domini dertusenses nullum jus sibi
vendicent in eisdem quibus perpetuum imponimus silentium nec alias
possint habere vel construere barchas quorum occasione vel
causa redditur barcharum universitatis hominum
dertusensium vel jus eorundem in aliquo lederetur.
Habeant tamen domini dertusenses et eorum familie passagium
in easdem barchas tam civitatis quam Cherte liberum
absque aliquo precio et expensa tam in rebus quam personis et habeant
et percipiant X mazminas annis singulis pro definicione
predictarum barcharum quas mazminas universitas
dertusensis eisdem assignet in loco tuto et idoneo ubi ipsarum
percepcio perire non possit. Balnea vero ad construccionem et
refeccionem murorum pertineat civitatis quibus fuisse deputati
noscuntur quorum redditus sive proventus expendatur in fabrica
eorundem juxta arbitrium duorum proborum hominum civitatis qui eos
recipiant quorum necligentia vel culpa corrigantur per curiam et
probos homines civitatis. Imponentes silentium ipsis dominis et super
ex ipsis preceptis. Item arbitrando pronuntiamus quod homines
dertusenses universi et singuli qui ex speciali dominatione
regum aut dominorum terras in montanis posidere noscuntur eas
franchas et liberas habeant et posideant suo jure pacifice et quiete
et eas possint aut quicumque voluerint dare aut quocumque titulo
cultas et incultas pro voluntatis arbitrio collocare.
Illi quoque qui terras incultas in eisdem montaneis sua cura
et sumptibus ad novam reduxerint culturam eas similiter
habeant et possideant franquas liberas et quietas. Et eas similiter
possint dare aut pro voluntatis arbitrio collocare. Item tamen quod
coloni qui eas perceperint excolendas si de terris ipsis sit
questio in posse dominorum qui ipsas terras dederint excolendas
firment directum sub eis que placitum agitetur. Si vero super aliis
inter colones et dominos vel inter ipsos colones
vel inter collones et quoscumque alios questio oriatur
firment directum in pose curie Destusensis et ibidem
placitum agitetur. Illi vero qui nec speciali donatione nec cura sua
ad culturam novam terras reduxerint sed quasi autoritate propia sibi
jus in eisdem vendicabant nichil habeant in eisdem et hujusmodi
hominibus super illis terris perpetuum duximus silentium imponendum
nisi forte eas vellint de nova excolere et reducere ad culturam. Item
arbitrando dicimus quod cum ad mandatum curie Dertusensis
pignora a debitoribus capiuntur id observetur de X diebus et
tribus quod est actenus observatum ita quod domini vel eorum vicarii
non possint quintam vel aliquam partem exigere pro eo quod debitores
confitentes debitum ad solutionem compellunt licet si forte necesaria
post Xlll dies judicialis compulsio sive execucio facienda. Item
arbitrando dicimus quod homines dertusenses justas et rectas
habeant mensuras ac stateras tam in dando quam in recipiendo et
flequerie panem rectum et justi pensi faciant in quibus
omnibus si penes aliquos vel aliquas fuerint reperta falsitas per
curiam civitatis et probos homines corrigatur qui si inventi fuerint
negligentes eorum negligentiam et culpam domini Dertusenses
corrigant et emmendent ac percipiant ab eisdem llecuariis pro
falsitate comisa sine aliqua diminutione id quod modo noscitur
observare. Addicimus etiam quod preco nomine dominorum et proborum
hominum civitatis in eddictis bannis et ceteris que spectant ad
preconis oficium publice vocem emitat cum in his non videatur dominis
aliquod prejudicium generari. Item arbitrando dicimus quod
quarentenum quod domini consueverunt recipere in farina
et blado de cetero non percipiant nec aliquid jus sibi
vendicent in eodem et homines Dertusenses ad ejus collatione
pronuntiamus de jure non teneri cum videatur introductum fuisse in
periculum animarum. Hoc idem in exactione que tolta vulgariter
nuncupatur sive leuda quam domini Dertusenses sibi
ratione bestiarii injuste et
irrationabiliter vendicabant. Similiter arbitrantes in quibus quidem
quarenteno et tolta eisdem dominis perpetuum duximus
silentium imponendum hominibus dertusensibus super preceptis
de quarenteno et tolta a dominis perpetuum silentium
imponentes. Item dicimus arbitrando quod pro inventione sarracenorum
fugitivorum qui sint vel fuerint civium dertusensium
domini nichil de cetero percipiant ab inventoribus super ea que
percipere consueverant eis silentium imponentes. Item arbitrando
promitimus et declaramus voluntatem nostram quod omnes injurie et
demande remitantur seu etiam questiones hinc inde quas domini
dertusenses contra universos vel singulos de universitate
vel universitas contra eos usque in presentem diem movere
poterant aliqua ratione et ipsis super illis perpetuum silentium
duximus imponendum. Universos et singulos de universitate dertusense
et predictos dominos a predictis injuriis questionibus et demandis
penitus absolventes. Item quid pro supradictis questionibus et
demandis domini dertusenses multas sicut dicitur in
lite prosequenda fecerant expensas universitatem dertusensem
eisdem in DCC maciminis similiter condemnamus. Item
arbitrando dicimus quod domini dertusenses confirment
laudent et aprobent omnes libertates consuetudines et
donationes quas ex donationibus principum aut prescriptione
longissima actenus habuise et tenuisse noscuntur salvis universis et
singulis que superius sunt expressa. Quod est actum VIII idus marcii
anno Domini MCCXL primo. – Sig+num R. Illerdensis episcopi.
Sigi+num fratris R. de Serra magistri milicie Templi. Sig+num
Guillermi de Montechateno. Sig+num fratris G. de Cardona preceptoris
Gardeni. Sig+num fratris Poncii de Vulterra preceptoris Miraveti.
Sig+num fratris Bernardo de Boscho preceptoris Dertuse.
Sig+num fratris Dominici preceptoris Açconis. Sig+num fratris
Roslant preceptoris Oççe. Sig+num B. Girberti. Sig+num R. de
Podio. Sig+num P. Jordani. Sig+num J. de Alfocea. Sig+num R. de
Nomine Dei. Sig+num Tome Garidel. Sig+num R. Garidel. Sig+num P. de
Balaguer. Sig+num magistri B. Sig+num Br. de Montpao. Sig+num J.
Carbonel. Sig+num J. Vital. Sig+num Berenguer Correger.
Sig+num Johannis de Maza. Sig+num F. Dapiera. Sig+num R. Raimundi.
Sig+num B. Azco. Sig+num Domignelli A. de Penedes. Sig+num Rambaldi.
Sig+num A. Oliveri. Sig+num G. Burges. Sig+num A. de Penedes.
Sig+num B. Calza. Sig+num G. de Montechateno. Sig+num G. de Cardona.
Sig+num G. Correger. – Qui omnes supradictii tam domini pro se et
successoribus suis quam cives pro se et tota universitate
Dertusense et eorum successoribus hanc sententiam unanimiter
aprobarunt et eam se promiserunt sicut supradictum est inviolabiliter
servaturos.
Remembranza de hominibus qui venerunt ad portam
castri cum armis et muniti. In primis Samso de
Lobregato. Raimundus de Berengata. B. R. Garidel. F. de
Bas filius. P. Bruni filius Matiani servietus h°. B.° Colteler
filius den Moles. Filius den Sobreval. Lo marit
den Na-Çimona filius den Torner de Za
Rambla. Lo fill den Filip de Remolins. Lo marit
de Na-Aldoverona viuda qui fo den Samso de Lobregat. En
Rosset Michel de Bicen. Mateu fill de Na-Servera. En Seguret.
Lo major fill de Na-Segura. Lo fill den R.
Carbonel lo menor. En Mascaros e Guerau Samaler. R.
Jorda. – R. Galet. – Pasqual de Solsona. – B. Dalcea. – Jo. de
Novelles. – Ja. Tomas. – P. Tomas. – R. Tomas. – B. Tomas. – Jo. de
Manresa. – B. R. Pinyol. – R. Garidel. – B. N. Garidel son
fil. – F. de Bas. G. de Penedes. – A de Valmol. – G. Pere.
– P. Bru. – Roc den Esteve. – B. Dalcaraz. – G.
Carbo … de Penedes. – Caldarer. – R. Caldarer. – P.
Queral. – …. Metge. – …. Na-Alax …. Treita …. Rossiol.
– Isti contradicunt quod non scribantur consuetudines. – G. de
Montblanch. – Rog de Villalbi. – P. Navare. – Garcia
Perez. – P. de Villabi. – P. de Manresa. – D. Daltezea. – R. Mercer.
– Nicolau Fariner. – Pere de Sarete. – D. Serra. – R. de Ripal jove.
– P. de Ripal. – Jo. de Fontannes. – D. de Fontannes. – P. de
Alcocea. – Jaume Escriba. – P. Macip. – P. Escriba. – En
Guardia. – Ermengou. – Rosch Pellicer. – A. Orella. –
P. Tort. – Bernat Caver. – G. de Sen Feliu. – En
Berdet. – F. Monnet. – R. Tos. – G. Lorigo. – En
Grinyo. – Jo. Gili. – Bernat Alzina. – P. Oliver. – P. Siffre.
– A. Oliver. – Nicolau Baro. – F. Arayola. – G. de Na-Aleu. –
B. Calderer. – Guerau Dapiera. – R. de Tala. – F. Correger. – G.
Dardenos. – B. de Cambrils. – En Xicot. – A. Negre. – B. N.
Maz. – A. Zes Moles.- En Payanot.- P. Gil.- En
Sent Marti.- En Perico. – Senyor de Lerin. – A. R. – En Mezina.
– Gerau Burges. – B. Sagrista. – Estalierola. – R. Tricha.
– Noscos. – Berenguer de Picapedras. – P. Nicolao.
– En Caldero.- En Baldovi.- F. Zasoret.- G. F.- P. Mabili.- P.
Dalbi.- R. Astrus. – R. Mercet. – En Catala Carnizer. –
Pasqual de Calaf. – A. de Miralles. – F. Monet. – Michel
Amigo. – Jo. Gili. – A. Dez Castel. – G. Baquer. –
Andreu de Aliaga. – Miquel Taragana. – A. de Reus.
– R. Garidel jove. – P. Albert. – Isti volunt quod consuetudines
scribantur. (A)….
(A) El documento que sigue aquí tiene sobre
catorce líneas enteramente borradas e ininteligibles, pudiendo
leerse tan solo su final que es indudablemente de una bula
pontificia, acaso de Urbano IV, y es como sigue:

…. tribuitur et prefate jurisdictioni dictorum magistri et
fratrum non modicum derogatur. Quare humiliter petebant a nobis ut
cum hujusmodi licentia por quam dictis civibus usus bonarum
consuetudinum reservatur ad pravas et antiquas
consuetudines extendi non debeat maxime quia de intentione
dicti episcopi hoc non videtur aliquatenus processisse dictos cives
dertusenses quod predictis et aliis consuetudinibus que absque
interitu salutis eterne servari non possunt ab eadem civitate ipsorum
penitus profligatis verum si ad illarum observantiam se juramento
prestito astringerunt eas observare vel ipsarum pretextu dictam
jurisdictionem eorundem magistri et fratrum in hiis que ad justitiam
pertinent impedire de cetero non contendam compeli per discreto
aliquos mandaremus. Quo circa fraternitati tue per apostolica scripta
mandamus quatenus vocatis qui fuerint evocandi et auditis hinc inde
propositis quod justum fuerit appellatione remota decernas faciens
quod decreveris per censuram ecclesiasticam firmiter observari pro
viso ne in universitatem Dertusensem excomunicationi vel interdicti
sententiam proferas nisi a nobis super hoc mandatum receperis
especiale. Testes autem qui fuerint nominati si se gratia odio vel
timore subtraxerint censura simili appelatione cesante compellas
veritati testimonium perbibere. Data Viterbii idus octobris
pontificatus nostri anno primo.
Urbanus episcopus
servus servorum Dei venerabili fratri episcopo Cesar-Augustano
salutem et apostolicam benedictionem. Dilecti filii magister et
fratres militie Templi Aragonis et Cathalonie
sua nobis petitione monstrarunt quod olim inter ipsos ex parte una et
cives Dertusenses ex altera super temporali
jurisdictione civitatis ejusdem que ad ipsos magistrum fratres plene
ac libere pertinet et aliis diversis articulis orta materia
questionis fuit tandem super hiis in bone memorie Illerdensem
episcopum tanquam in arbitrum sub certa pena concorditer
compromisserunt qui taliter exercuit arbitratus quod hujus
jurisdictio penes eosdem magistrum et fratres totaliter
remaneret. Ita tamen quod dictis civibus uti liceret illis bonis
consuetudinibus quibus cives Barchinone utuntur
et aliis quibus uti consueverunt cives dertusenses jamdicti.
Porro iidem cives dertusenses asserunt in prefata civitate de
consuetudine obtentum existit et nullus pro aliquo crimine
quantumcumque notorio puniri possit nisi aparuerit legitimus
acussator qui ad penam talionis inscribat et quod in
aliqua causa nisi criminale fuerit non compellantur testes ad
perhibendum testimonium veritati sicque predicti cives dertusenses
hujusmodi pretextu arbitri contendunt uti hujusmodi consuetudinibus
et nonnullis aliis juri contrariis per quos eorundem magistri et
fratrum jurisdiccio enervatur. Quare fuerit ex parte ipsorum magistri
et fratrum nobis humiliter suplicatum ut super hoc providere paterna
diligentia curaremus. De tua itaque circunspectione plenam in domino
fiduciam obtinentes fraternitati tue per apostolica scripta mandamus
quatenus vocatis qui fuerint evocandi facias tibi dictas
consuetudines in scriptis ab ipsis civibus dertusensibus
exiberi et aprobes quas de jure videris aprobandas reliquis sicut
justum fuerit reprobatis contradicentes per censuram ecclesiasticam
apellatione postpositam compescendo non obstante constitutione de
duabus dictis edita in consilio generali dummodo infra ipsos ipsi
magistri et fratres jus suum super hoc comode assequi nequeant et
ultra tertiam vel quartam aliquis accionem presentium extra suam
diocesim ad judicium non trahatur. Datum Viterbii X
kalendas maii pontificatus nostri anno primo.
Usen los ciutadans de Tortosa que de nenguns clams
que age laun del altre de feit de
possessio non donen possessio e axi semblans
per la senyoria pren a gran tort com non done
justicia axi com de les altres coses.